Op 8 maart 2023, op Internationale Vrouwendag 2023, sprak Luna Koops de jaarlijkse Maria Milatz lezing uit. Koops is natuurkundedocent in opleiding en gemeenteraadslid voor de PvdA. Haar drijfveren zijn het bestrijden van onrecht en onrechtvaardigheid in de samenleving.
“Men are afraid that women will laugh at them. Women are afraid that men will kill them.”
Tijdens deze lezing zal ik spreken over heftige onderwerpen zoals seksueel geweld en moord. Als dit onderwerpen zijn die je liever niet hoort, voel je vrij om even buiten de zaal een moment voor jezelf te nemen.
Afgelopen zondag vroeg iemand mij op de vrouwenmars: “Wat betekent feminisme voor jou?” Het duurde even voordat ik tot een antwoord kon komen, maar voor mij betekent feminisme dat je kunt kiezen voor je eigen lot. Dat je zelf in je handen hebt wat je wil doen met je leven. Dat bepaalt niemand anders. Feminisme is uiteindelijk de beweging die m.n. vrouwen moet bevrijden. Van het patriarchaat.
Je eigen lot kiezen
Het recht om je eigen lot te kiezen wordt vrouwen vaak bruut afgenomen. De 21-jarige Nathalie Polak werd vermoord door een man van dubbel haar leeftijd. Ze was vastgebonden op bed met een plastic zak over haar hoofd, hij had zich uitgeleefd op haar lichaam. Hij was de stiefvader van een vriendin van haar. Nathalie was slachtoffer van femicide. Deze man wilde zijn seksuele behoeften uiten op haar lichaam en vermoordde haar hierom. Femicide is vaak gemotiveerd doordat een man zijn slachtoffer minacht, ziet als zijn eigendom, ondergeschikt als hem en voor zijn plezier. Elke acht dagen wordt er een vrouw slachtoffer van femicide in Nederland.
Wat is femicide? Femicide is het vermoorden van een vrouw omdat zij vrouw is. Voorbeelden kennen we allemaal: een ex-partner die een vrouw stalkte en vermoordde, eerwraak nadat een vrouw haar familie in vermeende oneer heeft gebracht of crime passionnel – moord na liefdesverdriet.
Dit waren vrouwen die hun eigen pad wilden bewandelen en omdat een ander (een man in bijna alle gevallen) dat niet leuk vond werden ze vermoord.
Deze 50 vrouwen per jaar konden niet voor hun eigen lot kiezen. Dat werd voor ze gedaan. Of het nou gaat om partnergeweld, een stalker, eerwraak of jaloezie: dit waren vrouwen die hun eigen pad wilden bewandelen en omdat een ander (een man in bijna alle gevallen) dat niet leuk vond werden ze vermoord.
Femicide kent vele vormen. Het Europees instituut voor geslachtsgelijkheid identificeert vijf vormen waarin het kan voorkomen.
Verbod of veilige abortus
Politieke femicide is femicide vanuit de staat. Het eerste waar je aan denkt is in conservatieve landen waar vrouwen ter dood worden veroordeeld nadat zij verkracht zijn. Waarom? Omdat ze dan vreemd zijn gegaan. Maar dit vind je zeker ook in het westen. Als men bijvoorbeeld abortus wil verbieden, verbiedt men helemaal geen abortus maar veilige abortus. Als vrouwen dermate in het nauw worden gedreven door wetten en regels en daardoor onveilige dingen moeten doen en overlijden is dat ook femicide. Niet te vergeten dat vrouwen structureel niet de medische zorg krijgen die ze nodig hebben; of het nou komt doordat onderzoek vooral is gedaan naar mannelijke patiënten of omdat artsen vrouwen structureel minder serieus nemen dan mannen.
Culturele femicide is de tweede vorm van femicide. Dit kan vormen aannemen zoals eerwraak; waar een vrouw zogenaamd de eer van de familie heeft beschadigd en ze daarom wordt vermoord. Een ander voorbeeld is als vrouwen doodgaan als gevolg van besnijdenis en de gevolgen daarvan.
De derde vorm van femicide is misdaadgerelateerd. Een voorbeeld daarvan is vrouwen die worden gesmokkeld en in sekswerk gedwongen worden. Als zij zich verzetten kan dat ook de dood betekenen.
De vierde vorm is seksueel. Dit gaat over moord na, tijdens of voor seksueel misbruik of verkrachting. Het leven is niet belangrijk voor de dader, slechts het lichaam.
De vijfde vorm is interpersoonlijk. Dit kan alles zijn van huiselijk geweld, een jaloerse of wraakzuchtige (ex-) of huidige partner tot een familielid die de controle wil uiten over de vrouw.
Impact van het patriarchaat
Femicide is anders dan moord of vrouwenmoord, want bij femicide is het slachtoffer een vrouw en de dader vrijwel altijd een man of een systeem gecreëerd door mannen en is de reden dat de vrouw wordt vermoord, dat zij vrouw is. Vrouwenmoord is simpelweg moord op een vrouw, femicide is een een patriarchale machtsuitoefening op vrouwen. Bij 56% van de moorden op vrouwen in Nederland is de dader de partner of ex-partner, tegenover maar 4% bij mannen. Waarom? Mannen menen eigenaar te zijn van het lichaam van de vrouw. Dit komt door het patriarchaat.
Het patriarchaat maakt mannen dominant, ten koste van vrouwen. Elke dag worden er meisjes opgevoed in Nederland binnen de patriarchale verwachtingen onderdanigheid, gehoorzaamheid en bescheidenheid. Elke dag worden jongens opgevoed met het idee dat ze sterk zijn en de hele wereld kunnen veroveren. Of het nou gebeurt door de opvoeders of door de omgeving: het is vrijwel onmogelijk om kinderen op te voeden zonder dat de patriarchale normen erin sluipen.
Hoe sterker de patriarchale cultuur is, hoe vaker femicide optreedt.
Femicide is een van de symptomen van het patriarchaat. Daar komt femicide dan ook vandaan: het past niet in het patriarchaat dat je als vrouw keuzes maakt voor jezelf en dat je je eigen lot kiest. Of als je een relatie verlaat, of een grens aangeeft. Je dient, als vrouw, te luisteren naar de man.
Hoe sterker de patriarchale cultuur is, hoe vaker femicide optreedt. In Iran worden meisjes vergiftigd omdat ze naar school gaan, wat sommige mensen niet willen. In Mexico is femicide door partners nog groter, volgens lokale activisten door de sterke macho-cultuur. Ook LHBTQIA-personen komen vaak in aanraking met femicide: onlangs is er in Engeland een 16-jarig meisje vermoord door jongens die haar al maanden treiterden puur omdat ze een trans meisje was.
Geen incident
Deze patriarchale structuur heeft nog een ander randje, want hoewel elke vrouw slachtoffer kan worden van femicide, wordt niet elke vrouw even snel slachtoffer van femicide. Het is een onderzocht feit dat hoewel vrouwen in het algemeen minder serieus worden genomen door medici, vrouwen van kleur dit versterkt ervaren, waardoor zij ernstiger ziek kunnen worden en sterven. Vrouwen met een beperking laten vaak bij de jaarlijkse Vrouwenmars weten dat ook zij hard moeten vechten voor noodzakelijke medische hulp. Ook trans vrouwen wordt vaak levensreddende zorg ontzegd en in deze stad krijgen lobbyclubs die de zorg nog ontoegankelijker maken voor deze vrouwen vrij baan om hun levensgevaarlijke standpunten te adverteren. Lesbische en trans vrouwen worden ook vaak vanwege hun seksuele gerichtheid en genderidentiteit boven op het vrouw zijn, slachtoffer van femicide.
Femicide is geen incident, het is een symptoom van systematisch (fysiek en mentaal) geweld tegen vrouwen en meisjes.
Femicide is geen incident, het is een symptoom van systematisch (fysiek en mentaal) geweld tegen vrouwen en meisjes. Het is een afstraffing is van de onafhankelijkheid van de vrouw. De onafhankelijke vrouw die haar toebedeelde waarde als lichaam wil overstijgen door ook een persoon te zijn. En het is daarmee een symptoom van de patriarchale samenleving. En het zal pas ophouden als het patriarchaat ontmanteld is. Dat begint bij dit structurele geweld benoemen en ertegen op straat te gaan. Dat begint bij andere patriarchale structuren te vernietigen. En dat begint bij solidair zijn met elkaar. Hoe gevaarlijk dat ook is. En hopelijk kunnen onze dochters en kleindochters dan het patriarchaat bestuderen in geschiedenisboekjes in plaats van tijdens de jaarlijkse vrouwendag.